نقرس ، بررسی علل و تشخیص و درمان

نقرس یا داء‌المفاصل یا gout ، گونه‌ای رایج و بسیار دردناک از آرتریت التهابی است. این بیماری معمولا یکی از مفصل‌ها را درگیر می‌کند که این مفصل اغلب مفصل انگشت شست پا است. گاهی علائم نقرس شدید می‌شود که اصطلاحا به عنوان شعله‌ور شدن شناخته می شود و گاهی هیچ علائمی ندارد که در این صورت این زمان به عنوان دوران نقاهت شناخته می‌شود. حملات مکرر نقرس منجر به آرتريت نقرسى می‌شود که نوع شدیدتری از آرتریت است.

 در اسناد تاریخی نیز آمده است که نقرس را در دوران عتیق شناسایی کردند و در طول تاریخ، این بیماری را به عنوان بیماری پادشاهان یا بیماری ثروتمندان نیز میشناختند .

به طور کلی هیچ درمان قطعی برای نقرس وجود ندارد اما می‌توان به کمک دارو و استراتژی‌های مدیریت سبک زندگی این بیماری را به‌خوبی کنترل کرد. در ادامه با این بیماری و علل ابتلا و راههای تسکین آن آشنا میشویم

چه چیز موجب ابتلا به نقرس می‌شود؟

بیماری نقرس در اثر هیپراوریسمی یا وجود مقدار زیادی اسید اوریک در خون به وجود می‌آید. بدن با تجزیه پورین‌ها که در غذا و بدن انسان وجود دارند اسید اوریک تولید می‌کند. زمانی که مقدار زیادی اسید اوریک در بدن وجود داشته باشد کریستال های اسید اوریک‌ در مفاصل، مایعات بدن و بافت‌ها رسوب می کنند و می توانند موجب بروز علائم نقرس شوند. هیپراوریسمی همیشه باعث نقرس نمی‌شود به همین دلیل اگر علائم نقرس در فرد مشاهده نشود نیازی به درمان نیست.

علائم نقرس

نشانه ها و علائم نقرس در اغلب موارد ناگهانی و در شب رخ می‌دهند. این علائم شامل موارد زیر هستند:

• درد شدید مفاصل: نقرس معمولا مفصل انگشت شست پا را درگیر می‌کند اما می‌تواند در هر مفصل دیگری نیز رخ دهد. مفصل‌های متداول دیگر که درگیر نقرس می‌شوند مفصل مچ پا، زانو، آرنج، مچ دست و انگشتان هستند. درد معمولا در چهار تا ۱۲ ساعت اول شدیدتر است.
• درد مداوم: وقتی شدیدترین حالت درد فروکش می‌کند برخی ناراحتی‌های مفصلی ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشند. حملات بعدی ممکن است بیشتر طول بکشند و مفصل‌های بیشتری را درگیر کنند.
• التهاب و قرمزی: مفصل یا مفصل‌های درگیر متورم، کبود، گرم و قرمز می شوند.
• محدودیت حرکتی: هرچه نقرس بیشتر پیشرفت کند توانایی حرکت مفصل‌ها به صورت طبیعی کم‌تر می‌شود.

چه مواردی خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند؟

اگر سطح بالایی از اوریک اسید در بدن شما وجود داشته باشد احتمال ابتلا به نقرس بیشتر خواهد بود. عواملی که باعث افزایش سطح اسید اوریک در بدن می شوند شامل موارد زیر هستند:

• رژیم غذایی: رژیم غذایی غنی از گوشت قرمز، صدف و نوشیدنی‌های شیرین شده با قند میوه (فروکتوز) درصد اوریک اسید را در بدن افزایش می‌دهند و در نتیجه موجب بالا رفتن خطر ابتلا به نقرس می‌شوند. مصرف الکل نیز، به ویژه آبجوی دارای الکل، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
• وزن: اگر اضافه وزن دارید بدن شما اوریک اسید بیشتری تولید می‌کند و کلیه‌ها برای دفع اوریک اسید با مشکل بیشتری رو‌به رو می‌شوند.
• وضعیت سلامتی: بعضی از بیماری‌ها و شرایط خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند، از این موارد می‌توان به فشار خون بالای کنترل نشده و بیماری‌های مزمن مانند دیابت، اضافه وزن، سندرم متابولیک و بیماری‌های قلبی و کلیوی اشاره کرد.
• بعضی از داروها: دوز پایین آسپرین و بعضی از داروها که برای کنترل فشار خون بالا استفاده می شوند – مانند دیورتیک‌های تیازیدی، مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) و مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا – نیز می‌توانند باعث افزایش سطح اوریک اسید شوند. داروهای ضد رد پیوند که برای افرادی که پیوند عضو داشته‌اند تجویز می‌شوند نیز بر این موضوع تاثیر می‌گذارند.
• سابقه نقرس در خانواده: اگر دیگر اعضای خانواده شما دچار نقرس هستند یا بوده‌اند احتمال اینکه شما نیز دچار این بیماری شوید افزایش می‌یابد.
• سن و جنسیت: اغلب مردان دچار نقرس می‌شوند. دلیل این موضوع در درجه اول این است که زنان تلاش می‌کنند اوریک اسید کمتری داشته باشند. با این وجود پس از یائسگی سطح اسید اوریک در بدن زنان به سطح بدن مردان نزدیک می‌شود. احتمال ابتلای مردان در سنین پایین‌تر، معمولا بین ۳۰ تا ۵۰ سالگی، بیشتر است درحالی که نشانه‌ها و علائم نقرس در زنان اغلب پس از یائسگی مشاهده می‌شود.
• جراحی در سال های اخیر و یا ضربه روحی: تجربه جراحی در سال های اخیر و یا ضربه روحی گاهی موجب حمله نقرس می‌شود. در بعضی از افراد واکسن زدن می تواند باعث شعله‌ور شدن نقرس ‌شود.

چگونه نقرس را درمان کنیم؟

نقرس می‌تواند به طور موثر با دارو و استراتژی‌های مدیریت سبک زندگی درمان شود. پزشک ممکن است برای اهداف زیر به شما یک برنامه پزشکی پیشنهاد دهد:

• مدیریت درد شعله‌ور شدن: درمان شعله ور شدن در نقرس شامل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، استروئید و داروی ضد التهاب کلشیسین می شود.
• پیشگیری از شعله‌ور شدن‌: ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی مانند کاهش وزن، محدود کردن مصرف الکل و مصرف غذاهایی که پورین کمتری دارند (برای مثال گوشت قرمز و فرآورده‌های فرعی گوشت) ممکن است در پیشگیری از حملات آتی موثر باشد. همچنین تغییر و یا توقف استفاده از داروهایی که با هیپراوریسمی همراه هستند (مانند دیورتیک) می‌تواند به این موضوع کمک کند.
• جلوگیری از توفوس و سنگ کلیه: که در نتیجه سطح بالای اسید اوریک تشکیل می‌شوند. توفوس‌ رسوبات سخت اسید اوریک زیر پوست است.  پزشکان ممکن است برای افرادی که مکررا دچار شعله‌ور شدن‌های حاد می شوند یا نقرس مزمن دارند درمان پیشگیرانه تجویز کنند تا به کمک داروهایی مانند آلوپورینول، فبوکسوستات و پگلوتیکاس سطح اسید اوریک خون را کاهش دهند.

علاوه بر درمان‌های پزشکی می‌توانید نقرس را به کمک استراتژی‌های مدیریت سبک زندگی کنترل کنید. این استراتژی‌ها به کارهایی مربوط می‌شوند که در روزمره برای کنترل وضعیت خود و سالم ماندن انجام می‌دهید. برای مثال انتخاب‌های مربوط به سبک زندگی سالم.

رژیم غذایی مخصوص‌ نقرس ، بایدها و نباید‌ها

رژیم  غذایی مناسب نقرس می‌تواند به کاهش سطح اسید اوریک خون کمک کند. چنین رژیمی کاربرد درمانی ندارد اما خطر حملات دوباره نقرس و سرعت نابودی مفصل‌ها را کاهش می‌دهد. به گفته پژوهشگران ، رژیم غذایی DASH ازعود نقرس میتواند جلوگیری کند و لبنیات کم چرب ، ویتامین c و قهوه اثرات محافظتی دارند.  همچنین مصرف میزان بالای گوشت چرب و غذای دریایی خطر نقرس را افزایش داده و مصرف الکل و فروکتوز نیز با افزایش خطر نقرس در ارتباطند.

حتما توجه داشته باشید که افراد دچار بیماری نقرس حتی با وجود پیروی از رژیم غذایی مخصوص خود هنوز به دارو برای کنترل درد و کاهش اسید اوریک نیاز دارند.

هدف رژیم غذایی مخصوص نقرس

رژیم غذایی مخصوص نقرس با هدف‌های زیر طراحی می‌شود:

• دستیابی به وزن سلامتی و عادات غذایی مناسب
• عدم مصرف بعضی از غذاهای دارای پورین و نه همه‌ آن‌ها
• مصرف بعضی از غذاها که می‌توانند سطح اسید اوریک را کنترل کنند

قاعده سرانگشتی درست این است که میزان متعادلی از غذاهای سالم مصرف کنید.

جزئیات رژیم غذایی

قوانین اساسی رژیم غذایی مخصوص نقرس از توصیه‌های رژیم غذایی سالم پیروی می‌کند:

• کاهش وزن: اضافه وزن خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهد و کاهش وزن باعث کاهش خطر ابتلا به این بیماری می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که کاهش میزان کالری مصرفی و کاهش وزن، حتی بدون کاهش غذاهای دارای پورین، باعث کاهش سطح اسید اوریک و در نتیجه کاهش حملات نقرس می‌شود. کاهش وزن همچنین از فشار وارد شده به مفصل‌ها  کم می‌کند.
• کربوهیدرات پیچیده: مصرف میوه، سبزیجات و غله کامل را که منبع کربوهیدرات پیچیده هستند را افزایش دهید. از مصرف غذاهای و نوشیدنی‌هایی که فروکتوز بالا و شربت ذرت دارند بپرهیزید، همچنین مصرف آبمیوه‌های طبیعی شیرین را محدود کنید.
• آب : با نوشیدن آب رطوبت مورد نیاز بدن را تامین کنید.
• چربی : چربی‌های اشباع شده از گوشت قرمز، مرغ چرب و محصولات لبنی چرب را کاملا از رژیم غذایی خود حذف کنید.
• پروتئین‌ها : برای دریافت پروتئین مورد نیاز از گوشت و مرغ بدون چربی ، لبنیات کم‌چرب و عدس استفاده کنید و آنها را از رژیم خود حذف نکنید فقط به اندازه مصرف کنید .

توصیه‌های مربوط به بعضی از غذاها یا مکمل‌ها:

• فراورده‌های فرعی گوشت یا احشا: از مصرف گوشت‌هایی چون جگر، قلوه و خوش‌گوشت که پورین بالایی دارند و باعث افزایش اسید اوریک خون می‌شوند بپرهیزید.
• گوشت قرمز: میزان مصرف گوشت گاو، گوسفند و خوک را کاهش دهید.
• غذاهای دریایی: بعضی از غذاهای دریایی، مانند موتوماهیان، صدف، ساردین و تن، بیشتر از دیگر غذاهای دریایی پورین دارند. اما فواید کلی خوردن ماهی می‌تواند بیشتر از خطر آن برای افراد مبتلا به نقرس باشد. سهم متعادلی از ماهی می‌تواند بخشی از رژیم غذایی نقرس باشد.
• سبزیجات سرشار از پورین: تحقیقات نشان داده‌اند که سبزیجات سرشار از پورین مانند مارچوبه و اسفناج خطر نقرس یا تکرار دوباره حملات آن‌ را افزایش نمی‌دهند.
• الکل: آبجو و مشروبات الکلی مقطر خطر نقرس و تکرار حملات آن را در پی دارند. مصرف متعادل شراب خطر حملات نقرس را افزایش نمی‌دهد. از مصرف الکل هنگام حملات نقرس خودداری کنید و بین حملات مصرف الکل، به ویژه آبجو، را محدود کنید.
• غذاها و نوشیدنی‌های شیرین: از مصرف غذاهای شیرین شده با شکر مانند غلات شیرین، محصولات شیرین نانوایی‌ها و آب‌نبات‌ها را محدود یا حذف کنید. مصرف آبمیوه‌های طبیعی شیرین را نیز محدود کنید.
• ویتامین سی: ویتامین سی می‌تواند به کاهش سطح اسید اوریک کمک کند. در مورد استفاده از ۵۰۰‌ میلی‌گرم ویتامین سی در رژیم غذایی و برنامه پزشکی خود با پزشک مشورت کنید.
• قهوه: بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند که نوشیدن قهوه به اندازه، به ویژه قهوه معمولی دارای کافئین، می‌تواند باعث کاهش خطر نقرس شود. البته نوشیدن قهوه ممکن است برای دیگر شرایط پزشکی مناسب نباشد. در مورد میزان مناسب مصرف قهوه با پزشک خود مشورت کنید.
• گیلاس: بعضی از شواهد نشان می‌دهند که خوردن گیلاس به کاهش خطر حملات نقرس کمک می‌کند.

پیروی از رژیم مخصوص نقرس به محدود شدن اسید اوریک و افزایش دفع آن کمک می‌کند. رژیم نقرس نمی‌تواند غلظت اسید اوریک در بدن را به اندازه‌ای کاهش دهد که بیماری بدون دارو درمان شود. اما می‌تواند به کاهش تعداد حملات و محدود کردن شدت آن‌ها کمک کند. پیروی از رژیم غذایی نقرس و محدود کردن کالری مصرفی در کنار ورزش مداوم می‌تواند سلامت کلی شما را با دستیابی به وزن سالم افزایش دهد.

عوارض نقرس

شرایط افرادی که نقرس دارند می‌تواند به شکل‌های زیر وخیم‌تر شود:

• نقرس عود کننده: بعضی از افراد ممکن است دوباره علائم و نشانه‌های نقرس را تجربه نکنند در حالی که این علائم در بعضی دیگر ممکن است سالی چندبار رخ دهد. داروها می‌توانند به پیشگیری از حملات در افرادی که دچار نقرس عود کننده هستند کمک کنند.  اگر نقرس بدون درمان رها شود می‌تواند باعث فرسایش و نابودی مفصل شود.
• نقرس پیشرفته: درصورتی که نقرس درمان نشود موجب رسوب کریستال‌های اورات و ایجاد برآمدگی‌هایی زیر پوست می‌شود که با نام توفوس (یا توفی) شناخته می‌شوند. توفوس می‌تواند در مناطق مختلفی مانند انگشتان، دست‌، پا، آرنج، زردپی آشیل در امتداد پشت مچ پا به وجود بیاید. توفوس‌ها معمولا دردناک نیستند طی حملات نقرس می‌توانند متورم و کبود شوند.
• سنگ کلیه: کریستال‌های اورات ممکن است در مجاری ادراری افراد مبتلا به نقرس جمع شوند و باعث سنگ کلیه شوند. داروها می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهند.

منابع:

mayoclinic.org  ، cdc.gov ،  fa.wikipedia.org